Lezen in tijden van zorgzaamheid

In de slotsessie van de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ gaan psychoanalyticus Paul Verhaeghe en auteur Erwin Mortier onder begeleiding van Jürgen Pieters in op de rol die het lezen (maar ook het schrijven) van boeken heeft gehad in de ontwikkeling van hun denken en hun professionele activiteiten: die van psychoanalyticus in het geval van Verhaeghe, die van schrijver in het geval van Mortier. Is het lezen van een goed boek, zoals wel eens wordt gezegd, even heilzaam als een reeks gesprekken met een psychiater? Zo ja, over welk soort boeken gaat dat dan? En moet een goed schrijver ook niet een beetje psycholoog zijn? Welke boeken zouden Verhaeghe en Mortier ons voorschrijven als we hen om boekenadvies vroegen? En welke boeken zeker niet?

Tijdens de eerste avond in de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ gaan psychiater Uus Knops en literatuurwetenschapster Zoë Ghyselinck onder begeleiding van moderator Peter Pype in op een aantal lastige vragen waarmee ieder van ons vroeg of laat te maken krijgt. Hoe gaan we om met onze sterfelijkheid en die van anderen? Welke rol speelt de verbeelding in het rouwproces? Welke verhalen vertellen we over geliefden die er niet meer zijn? Hoe kijken we terug op ons leven wanneer het einde van dat leven nabij is? En hoe zorgen we ervoor dat we na onze dood in de verhalen van anderen verder kunnen leven? Ook over vormen van niet-erkende rouw zal het gaan en over de vraag of kinderen anders rouwen van volwassenen.

Boeken brengen troost, zegt men vaak en volgens sommigen heeft lezen vaak een heilzaam effect op processen van genezing en zorg. In het tweede gesprek van de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ gaan hematologe Tessa Kerra (UZGent) en intensivist Geert Meyfroidt (KU Leuven) onder begeleiding van literatuurwetenschapper Jürgen Pieters in op vragen die samenhangen met wat men intussen gemeenzaam bibliotherapie noemt: het gebruik van literatuur in het zorgproces. Een van de vragen die aan bod moeten komen, is of bibliotherapie een plaats verdient in opleidingen geneeskunde en verpleegkunde en zo ja waarom. Andere vragen vloeien daaruit voort: Hoe komt het dat het lezen een helend effect heeft? Over welk soort boeken gaat het dan? Hoe moeten we ons de troost van de literatuur juist voorstellen? Zijn het de thema’s van de boeken die voor troost zorgen, of is het de vorm? Kunnen we ook ziek worden van het lezen?

In het derde gesprek van de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ buigen geriater Nele Van den Noortgate (UZGent) en literatuurwetenschapster Aagje Swinnen (Maastricht University) zich onder begeleiding van Jürgen Pieters over een aantal zorgvragen die betrekking hebben op het fysieke en mentale leven van ouderen. Welke rol kunnen literatuur en cultuur spelen in het leven van oude mensen en in hun relatie met andere generaties? Hoe kunnen films, televisieseries en romans ons een beter begrip bieden van de leefwereld van ouderen? Kan poëzie worden ingezet als zorginstrument voor wie aan dementie lijdt? Welke rol vervullen eigen levensverhalen in het begrip en de aanvaarding van ouder worden? Doen we er wel goed aan om ‘ouderen’ als een aparte bevolkingsgroep te behandelen? Vanaf wanneer zijn we dat, oud?

Al te vaak gaan we in de zorgverlening uit van een algemeen en homogeen mensbeeld, ook al weten we intussen goed dat de populatie van zorgbehoevenden heel divers is – naar leeftijd, afkomst, culturele achtergrond, sociale klasse. In het vierde gesprek van de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ gaan huisarts Stephanie De Maesschalk (UZGent) en imam Khalid Benhaddou dieper in op een aantal vragen die worden die samenhangen met cultuurspecifieke zorg. Processen van zorg en genezing draaien doorgaans rond intieme ervaringen van ziekte, lichamelijkheid, geestelijk welzijn en andere overtuigingen met betrekking tot leven en dood. Die ervaringen en overtuigingen spelen een belangrijke rol in die processen, waardoor het ook voor zorgverleners van groot belang is een goed zicht te hebben op dergelijke cultuurspecifieke elementen. Zijn onze opleidingen daarop voorzien? Welke stappen kunnen we zetten in het verhogen van de sensitiviteit voor dit soort kwesties? Wat is de rol van bemiddelaars zoals tolken in dit bijzondere soort zorgverlening? Kunnen ook hier literaire teksten en andere cultuurproducten worden ingezet om de zorginspanningen te optimaliseren?

In het vijfde gesprek in de reeks ‘Lezen in tijden van zorgzaamheid’ gaan Dirk Terryn en Jan Raes van Het Lezerscollectief onder begeleiding van Zoë Ghyselinck in gesprek met literatuurwetenschapster Leni Van Goidsenhoven (Universiteit Antwerpen). Onderwerp van het gesprek is de impact van kunst – zowel het maken als het ervaren van kunst – op het welzijn van mensen met een (verstandelijke) beperking. Het Lezerscollectief ontwikkelde de voorbije jaren met hun model van Samen Lezen een praktijk die ook in specifieke zorgcontexten goede resultaten oplevert. Hoe werkt zo’n samen-lees-sessie? Kunnen ook andere ‘media’ dan geschreven teksten centraal staan in zo’n leespraktijk, graphic novels bijvoorbeeld? Hoe kan kunst onze kennis over aandoeningen als autisme, dementie, depressie verdiepen? En hoe kan kunst worden gebruikt om het welzijn van diegenen die aan deze aandoeningen lijden te verhogen? Heeft het veel zin om over ‘Outsider’-kunst te spreken? Veronderstelt ons denken over kunst niet teveel de ‘norm’ van de gezonde geest – en vice versa: wegen onze ideeën over normaliteit niet te sterk door in onze kunstopvattingen?